გრემის კომპლექსი მთავარანგელოზთა არქიტექტურული ძეგლი, მდებარეობს სოფელ გრემში ყვარლის მუნიციპალიტეტში. აგებულია კახეთის მეფის ლევანის მიერ 1565 წელს. მოიხსენიება, როგორც სამეფო რეზიდენცია. გრემის კომპლექსი ნეკრესი ილიას ტბა
მცხეთა საქართველოს ყოფილი დედაქალაქი და ძველი სამეფო სატახტო ქალაქი, მდებარეობს მდინარეების მტკვრისა და არაგვის შესართავთან და ისტორიული ძეგლებით შეტანილი იუნესკოს მსოფლიო კულტურულ მემკვიდრეობათა სიაში, არქეოლოგიური გათხრების შედეგად დადგენილია
თუშეთი, როგორც საქართველოს ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხე მდებარეობს ზღვის დონიდან 1650-4493 მ სიმაღლეზე, სოფლები განლაგებულია 1900 მ-დან 2400 მ-მდე. კავკასიონის მთავარი ქედის გადაღმა, და შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა დაცულ სიაში
თანამადროვე თელავის ტერიტორიაზე პირველი დასახლება გვიანდელი ბრინჯაოს ხანით თარიღდება და ელინისტურ ხანაში განვითარდა, ხოლო ანტიკურ ხანაში წარმოიქმნა ქალაქის ტიპის დასახლება. XII საუკუნეში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრია და ქალაქის სტატუსი
